Isis, de hemelse godin
Isis, misschien wel de meest bekende godin van Egypte. In de eeuwen rond het begin van onze jaartelling, was zij zelfs zo populair dat mensen in alle landen rond de middellandse zee van haar hadden gehoord. Beeldjes van deze godin zijn in het hele Romeinse Rijk gevonden en zelfs verder dan dat, van Engeland tot Afghanistan en van Soedan tot en met Nederland. Overal zijn sculpturen van haar opgegraven. Restanten van tempels aan haar gewijd, zijn in diverse landen aangetroffen. Isis was een geliefde godin. Isis was ook met mysteries verbonden. Mensen die in haar cultus waren ingewijd konden onsterfelijkheid bereiken, zei men. Wie was deze geheimzinnige godin?
Beelden
Isis wordt vaak uitgebeeld met het kind Horus op haar schoot (afbeelding 2). Meestal neemt zij een pose aan waarin zij het kind voedt. Toen de karakteristieke gestileerde stijl van de Egyptenaren verdween en meer Grieks werd, was Isis vaak nauwelijks te onderscheiden van beelden van Maria met het Christuskind die niet veel later in gebruik kwamen.
In afbeelding 3 is Isis te zien in Grieks-Romeinse stijl. De golvende plooien van haar jurk, haar half gedraaide bovenlichaam en de schuine stand van haar hoofd zijn Griekse invloeden en verlenen het beeld een zwierig elan. Het beeld doet in niets meer denken aan de serene, ranke godin uit het oude Egypte. Op haar schoot zit het kind Horus. Eén van zijn beentjes is nog net te zien. De rest van zijn lichaam is in de loop van de tijd verdwenen.
Isis is, volgens de mythen de zus én de vrouw van Osiris. Samen brachten zij het kind Horus voort. Osiris is de innerlijke zon, dat deel dat altijd goed en mooi is.
Drie-eenheid
Maar wat wilden de Egyptenaren met Isis uitdrukken? Over Isis kun je eigenlijk niets vertellen zonder ook Osiris te noemen. Isis is, volgens de mythen, de zus én de vrouw van Osiris. Samen brachten zij het kind Horus voort. Zij vormen een drie-eenheid. Mythen zijn niet letterlijk bedoeld. Mythen zijn symbolische verhalen en bevatten vaak meerdere betekenislagen. Ook goden en godinnen verbeeldden in het oude Egypte meestal geen wezens, maar krachten en begrippen als ‘hemel’, ‘rechtvaardigheid of ‘het lot’. Osiris verbeeldt de zon. Hij vertegenwoordigt niet de gewone zon die je kunt zien, maar het diepste deel in het bewustzijn van de mens, de innerlijke god. Osiris is de innerlijke zon, dat deel in de mens dat altijd goed en mooi is. Hij wordt in het oude Egypte vaak Wennefer genoemd. Dat betekent ‘die altijd mooi en goed is’.
Volgens de Egyptenaren bestaat de hele natuur uit levende wezens. Mensen, dieren, planten zijn levend, maar ook kleinere deeltjes als cellen en atomen. Ook grotere hemellichamen als planeten, zonnen en sterren zijn, volgens hen, levend. Natuurlijk noemden ze kleine deeltjes nog geen cellen en atomen, maar vondsten wijzen erop dat ze wisten dat alles in de natuur uit levende deeltjes was opgebouwd. Al deze wezens vormen gezamenlijk een netwerk dat onderling van elkaar afhankelijk is en van nature met elkaar samenwerkt. Zo vormen de cellen en atomen de lichamen van verder ontwikkelde wezens als mensen, dieren en planten. Deze laatsten vormen op hun beurt een atmosfeer waarin deze kleine cellen en atomen kunnen leven.
Op deze manier hebben alle wezens voordeel van elkaar. Ook in het groot is dit te zien. Mensen zijn onderdeel van de (levende) planeet, die weer deel uitmaakt van het zonnestelsel, dat weer onderdeel is van een sterrenstelsel. Dit onderlinge netwerk van relaties noemden de Egyptenaren Maät. Maät is de kosmische Harmonie. Maät staat ook voor Waarheid en Rechtvaardigheid. Wat één wezen doet heeft invloed op alle andere wezens. Doet iemand iets dat in harmonie is met de ontwikkeling en het welzijn van andere wezens, dan stroomt harmonie terug. Veroorzaakt iemand disharmonie, kan hij disharmonie terug verwachten, want alles is met elkaar verbonden. Maät was het belangrijkste begrip in Egypte en iedereen moest volgens Maät leven. Een harmonieuze samenleving bestaat er volgens de oude Egyptenaren uit dat iedereen zich ten volle kan ontplooien en ook zijn unieke capaciteiten kan inzetten voor de samenleving. Ook dieren, planten en alle andere levende wezens horen bij zo’n samenleving. Elk wezen is uniek en waardevol en heeft zijn eigen taak en specifieke vaardigheden en talenten.
Osiris, de innerlijk god, heeft besef van deze eenheid. Osiris is wordt gekarakteriseerd door met compassie en altruïsme, eerlijkheid, oprechtheid, hulpvaardigheid en rechtvaardigheid. Het is dat deel in het bewustzijn van de mens dat van nature in harmonie handelt met deze kosmos. Dit gaven de Egyptenaren ook weer in hun beelden. De kroon van Osiris wordt geflankeerd door twee struisveren, de symbolen van Maät (Afbeelding 4). Osiris is het schitterende bewustzijn. Van Osiris wordt gezegd dat hij een stralende kracht verspreid.
De vrouw van Osiris
Isis verbeeldt, als de vrouw van Osiris, het vrouwelijke aspect van de innerlijke goddelijkheid. Dat wil zeggen de ontvankelijke, meer stoffelijke omhullende kant, de sfeer of de plaats die de innerlijke god omgeeft. Dit kunnen we ook herkennen in haar naam en in haar attribuut. In veel culturen dragen goden en godinnen een attribuut in hun handen waarmee je hen kunt herkennen, maar Egyptische goden en godinnen dragen hun attribuut op hun hoofd. Vaak staat ook hun naam in hiërogliefen erbij geschreven zodat extra duidelijk is om wie het gaat. Soms worden dezelfde attributen namelijk door verschillende goden gedragen. En soms draagt een god of godin de ene keer dit teken en de andere keer een ander teken op zijn of haar hoofd. Met zo’n teken wordt duidelijk welke functie hij of zij vervult.
Plaats
Isis wordt meestal uitgebeeld met een troon of zetel op haar hoofd (afbeelding 1 en 7). Zo wordt ook haar naam geschreven (afbeelding 5). ‘Isis’ betekent letterlijk ‘plaats’. Isis verbeeldt de plaats van Osiris, zijn omringende sfeer. Dit idee laten de Egyptenaren zien in hun beelden. In afbeelding 6 slaat Isis haar vleugels beschermend om Osiris. Zij omgeeft Osiris als een omhullende sfeer. In afbeelding 7 wordt zij weergegeven met één vleugel boven de andere. Dit beeldt precies hetzelfde uit. De Egyptenaren maakten geen gebruik van perspectief. Zij wilden wel dat alles goed te zien was. De tweede vleugel zou in werkelijkheid voor een deel achter de voorste vleugel schuil gaan als je haar vanaf een zijaanzicht zou schilderen. Daardoor zou hij niet goed zichtbaar zijn. Dit losten de Egyptenaren op door haar vleugels boven elkaar te tekenen.
Isis vertegenwoordigt de sfeer van wijsheid die Osiris omringt. De Egyptenaren verbonden wijsheid altijd met liefde. Wijsheid in Egypte was gebaseerd op inzicht in de samenhang van alle wezens.
Isis verbeeldt als de vrouw van Osiris, het vrouwelijke aspect van de innerlijke goddelijkheid. Dat wil zeggen de ontvankelijke, meer stoffelijke omhullende kant, de sfeer of de plaats die de innerlijke god omgeeft.
Hoorns
Een ander attribuut waarmee Isis kan worden weergeven is een zonneschijf tussen twee koehoorns, het attribuut van Hathor. Wanneer we naar de naam van deze laatste godin kijken, wordt duidelijk wat haar betekenis is. ‘Hathor’ betekent ‘huis of domein van Horus’: Hoet Hor. Hathor vertegenwoordigt de sfeer van Horus, het gebied waar Horus thuishoort. Haar naam in hiërogliefen geschreven beeldt dit ook letterlijk zo uit (afbeelding 8). Het bestaat uit een huis met binnenplaats waarbinnen de Horusvalk is getekend. De voorstelling van de binnenplaats moet je van bovenaf bekijken, als plattegrond. De valk is weer van een zijaanzicht getekend zodat hij goed herkenbaar is.
Hathor staat bekend als de godin van schoonheid, harmonie en liefde. Schoonheid is een uitdrukking van harmonie. Hathor is ook de godin van de muziek. Muziek is een prachtig voorbeeld van harmonie. Wanneer alle muzikanten samen spelen met als doel een mooi geheel te maken ontstaat muziek. Precies zo werken ook alle wezens samen in de natuur, wanneer zij volgens Maät handelen. De sfeer van Hathor is een mooie sfeer, een goddelijke sfeer waarin alles in harmonie is. Zij wordt vaak de ‘gouden’ genoemd, naar de gouden sfeer van de goden. Door haar koehoorns wordt Isis vereenzelvigd met Hathor. Zij lijken op elkaar.
Mythische boom
Isis kan ook worden uitgebeeld als goddelijke boom. Mythische bomen hebben in veel culturen een symbolische functie. Bomen verbinden de hogere sferen met de lagere. Hun toppen reiken tot in de hemel en tegelijkertijd staan zij met hun ‘voeten’ in de aarde. Ook in Egypte hebben bomen een spirituele betekenis. Zowel Isis als Hathor en de godin Noet kunnen als vijgenboom, als sycomoor, worden weergegeven. Deze drie godinnen verbeelden allemaal min of meer hetzelfde. Isis verbeeldt de plaats of sfeer van Osiris, Hathor die van Horus en Noet is een verbeelding van de hemel. Zij vertegenwoordigen alledrie een hemelse sfeer, alleen de naam is anders. Vanuit deze sfeer reiken zij voedsel en water aan.
Wie altijd in harmonie met de kosmos handelt is dat hogere deel in zichzelf geworden, dat deel dat ‘altijd goed en mooi is’ en dat hij of zij die van binnen is.
Voedsel uit de hemel
Maar gaat dit nu om tastbare voeding, om letterlijk brood, water of melk? Hatsjepsoet wordt op haar tempelmuur weergegeven wanneer zij melk drinkt bij de Hathorkoe (afbeelding 10). Natuurlijk is dit symbolisch bedoeld. Weinig mensen drinken op deze manier melk bij een koe. Ook de afbeelding van Thoetmoses III die de borst krijgt van een goddelijke boom kan niet letterlijk worden genomen (afbeelding 11.). Bomen hebben geen menselijke borsten. Bomen hebben ook geen armen om schalen met brood en kannen water aan te reiken.
Het gaat in al deze voorstellingen om spirituele voeding die vanuit de hemel, een hogere sfeer stroomt. In afbeelding 9 biedt de boomgodin brood en water aan een Egyptische vrouw. Een vogel met een mensenhoofd staat erbij en ontvangt ook water en brood. Deze vogel met het mensenhoofd verbeeldt de Ba van de vrouw. De Ba is het deel van de menselijke ziel dat open staat voor hogere indrukken. Dit deel richt zich altijd op de innerlijke god. Ook Horus verbeeldt in deze context het hogere deel van de mens dat zich ontwikkelt.
Voorstellingen waarbij de Egyptenaar voeding ontvangt van de mythische boom, de koning (farao) die melk drinkt bij Hathor of Horus die melk drinkt bij Isis beelden allemaal hetzelfde idee uit.
De tijd van de oude Egyptenaren is al duizenden jaren voorbij, maar de wijsheid van Isis is van alle tijden. Iedereen kan zich op het hogere in zichzelf, op Isis, afstemmen. Dan stromen inzichten uit deze sfeer naar je toe en kun je steeds dieper doordringen in de mysteries van de natuur.
Wie altijd in harmonie met de kosmos handelt is dat hogere deel in zichzelf geworden, dat deel dat ‘altijd goed en mooi is’ en dat hij of zij diep van binnen is. Dit deel is blijvend en duurzaam en reikt over levens heen. Dan heeft iemand onsterfelijkheid bereikt. Niet je lichaam is onsterfelijk, maar het diepere deel in jezelf waarvan je je dan bewust bent geworden.
DIT ARTIKEL VERSCHEEN IN BRES 323 JULI/AUG. 2021
Tekst, foto’s en copyright: Corina Zuiderduin.
